گزارش| جزئیات و پیامدهای توافق آمریکا و ترکیه

به گزارش خبرگزاری رسا، روز گذشته و در کاخ بش تپه آنکارا٬ رجب طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه و رهبر حزب عدالت و توسعه٬ جمعاً به مدت پنج ساعت و بیست دقیقه با مایک پنس معاون رییس جمهور آمریکا و هیات همراه او دیدار و گفت‌وگو کرد.

در حالی که تنها چند ساعت پیش از آغاز این دیدار٬ اردوغان به شکل قاطعانه اعلام کرده بود که حاضر نیست با پنس دیدار کند٬ اما در ساعات آخر٬ تصمیم عوض شد و نهاد ریاست جمهوری ترکیه اعلام کرد که اردوغان قصد دارد رودروی آمریکایی‌ها بنشیند. همه‌ این اتفاقات در حالی بود که ترامپ اعلام کرده بود قصد ندارد در سوریه بماند و می‌خواهد این میدان را به دیگران واگذار کند.

تحولات و گفت‌وگوهای دیروز نشان داد که اولاً در دولت آمریکا چیزی به نام اتفاق نظر وجود ندارد و تصمیمات دونالد ترامپ برای خروج از سوریه با مخالفت یک جناح قدرتمند٬ روبرو شده است و دوم این که اردوغان بنا به دلایل بسیار از جمله به خاطر ترس و هراس از عواقب اقتصادی٬ نمی‌تواند در برابر واشنگتن به شکل جدی مقاومت کند و تلاش می‌کند٬ برخی چیزها را تحمل کند اما به خواسته‌اش برسد.

بی‌حرمتی بی‌سابقه آمریکا به ترکیه

درست در شرایطی که واشنگتن و آنکارا در آستانه دیدار و توافق قرار گرفته بودند٬ انتشار ناگهانی نامه بی‌ادبانه و گستاخانه دونالد ترامپ خطاب به اردوغان٬ ورق را برگرداند.

نامه‌ای که در آن٬ ترامپ با به‌کاربردن ادبیاتی بی‌ادبانه و بی سابقه٬ خطاب به رئیس جمهور یک کشور٬ عبارت «احمق نباش» را به کار برده بود. این نامه تنها چند ساعت پیش از آغاز عملیات تجاوزگرانه موسوم به چشمه صلح٬ به دست اردوغان رسید. اما نامه٬ یک برگ پیوست هم داشت و آن٬ پیشنهادهای یکی از سران نهادهای اقماری پ.ک.ک در شمال سوریه بود که ترامپ از او به نام ژنرال مظلوم کوبانی یاد کرده و از اردوغان خواسته بود که پیشنهادها را بررسی کند.

در واقع ترامپ با ارسال آن نامه٬ دو رفتار تحریک‌کننده در برابر اردوغان و دولت ترکیه انجام داد:

نخست آن که در برابر او یک ادبیات توهین‌آمیز و بی‌سابقه به کار گرفت که حتی مورد اعتراض مخالفین اردوغان قرار گرفت.

دوم این که یکی از سران پ.ک.ک را با لفظ ژنرال توصیف کرد.

اما چنان که دیدیدم٬ اردوغان حتی پس از افشای این نامه تحقیرآمیز٬ بردباری و سکوت را ترجیح داد و نخواست واکنش تندی نشان دهد. چرا که ترامپ باز هم اقدام برای نابودی اقتصاد ترکیه را به عنوان یک تهدید مهم و کارساز٬ مطرح کرده بود و از دیگر سو٬ عملیات چشمه صلح٬ با واکنش منفی و اعتراضات بسیاری از کشورهای جهان٬ روبرو شد.

آیا ترکیه به خواسته‌هایش رسید؟

در توافق نامه‌ای که توسط پنس و اردوغان امضا شده٬ قلمرویی برای عقب‌نشینی نیروهای ی.پ.گ در نظر گرفته شده که کمابیش٬ شبیه همان طرح پیشنهادی اولیه آمریکا به مقامات آنکارا است و قرار بر این است که نیروهای مزبور٬ از آن منطقه دور شوند و سلاح‌های سنگین خود را بر زمین گذاشته و کلیه تونل‌ها٬ خندق‌ها و مواضع نظامی آنان نیز نابود شود.

اما سوال اینجاست: ترکیه بدون حمله نیز نمی‌توانست به چنین خواسته‌ای دست پیدا کند؟ پاسخ مقامات ترکیه این است: خیر. نمی‌توانستیم. آمریکا تعلل و وقت‌کشی می‌کرد و اگر حمله نمی‌کردیم٬ با تداوم سیاست وقت‌کشی آمریکا روبرو می‌شدیم.

مرور بیانیه 13 ماده‌ای متن توافق نامه آمریکا و ترکیه نشان می‌دهد که برخی از بندهای این توافق‌نامه٬ چیزی غیر از جملات فرمایشی و تکراری نیست. از جمله اشاره به عضویت ترکیه در ناتو و ضرورت همکاری‌های امنیتی ترکیه و آمریکا و همچنین احترام نهادن به همه گروه‌ها و ارزش‌های دینی. مهم‌ترین نکات این توافق نامه عبارتند از:

در نظر گرفتن مهلت 120 ساعته برای عقب‌نشینی نیروهای ی.پ.گ.

گرفتن سلاح‌های سنگین از دست نیروهای ی.پ.گ و نابودکردن مواضع و تونل‌ها و سنگرهای مرزی آنان.

حضور ترکیه در منطقه امن و همکاری بین ترکیه و آمریکا برای حفظ امنیت.

تداوم مبارزه با داعش.

حفظ جان غیرنظامیان.

آیا این توافق نامه دارای مشروعیت حقوقی است؟

آمریکا و ترکیه٬ هر دو٬ در توافق نامه مزبور به حفظ تمامیت ارضی سوریه اشاره کرده‌اند اما جالب اینجاست که هر دو کشور٬ بدون اذن و رضایت دولت مرکزی دمشق در سوریه حضور دارند!

به عبارتی دیگر٬ دو کشور خارجی متجاوز٬ در مورد حضور در کشوری توافق کرده‌اند که دولت مرکزی آن کشور٬ چنین مجوزی به هیچکدام از آنان نداده است. بنابراین به سادگی می‌توان گفت که این توافق‌نامه٬ از مشروعیت حقوقی برخوردار نیست. کما این که دیروز و قبل از توافق پنس و اردوغان٬ بشار اسد رئیس جمهور سوریه اعلام کرد که به حملات ترکیه در هر سطحی که لازم باشد٬ واکنش نشان داده خواهد شد.

دشواری در اجرا

اگر چه نیروهای سوریه دموکراتیک یا قسد و مقامات نهادهای اقماری پ.ک.ک در شمال سوریه٬ اعلام کرده‌اند که خود را به آتش بس اعلام شده از سوی آمریکا و ترکیه مقید می‌دانند و حاضرند بر اساس آن اقدام کنند، اما روند نظارت ترکیه و آمریکا بر تحرکات مرزی٬ دشواری و پیچیدگی‌های خاصی دارد.

مخالفت دولت اسد با این اقدام آمریکا و ترکیه٬ تنها یکی از ابعاد این موضوع است و علاوه بر این٬ شیوه استقرار مخالفین سوری تحت امر اردوغان در اراضی سوریه و چالش مهم هزینه‌های اقتصادی تداوم این وضعیت برای اقتصاد لرزان ترکیه٬ از مشکلات دیگر خواهند بود.

آتش‌بس یا توقف؟

مایک پنس معاون رئیس جمهور آمریکا دیروز در کنفرانس مطبوعاتی٬ به شکل آشکارا چندین بار از واژه آتش‌بس استفاده کرد. اما مولود چاووش اوغلو وزیر امور خارجه که چند دقیقه بعد از پنس و در سالنی دیگر پشت تریبون رفت٬ خطاب به خبرنگاران گفت: ما با گروه تروریستی آتش‌بس نمی‌کنیم و این کلمه غلط است. آن چه ما انجام داده‌ایم٬ متوقف کردن موقتی حملات٬ برای عقب‌نشینی تروریست‌ها است.

یکی دیگر از چالش‌هایی که بین مواضع آنکارا و واشنگتن دیده شد٬ این بود که رسانه‌های وابسته به آکپارتی اعلام کردند که مایک پنس متعهد شده از این بعد دولت او از ی.پ.گ حمایت نخواهد کرد. اما نه در بیانیه مشترک و نه در سخنان پنس٬ چنین چیزی به میان نیامد و اتفاقاً روند مذاکره دیروز معاون ترامپ با رئیس جمهور ترکیه٬ موید تداوم همکاری واشنگتن و ی.پ.گ است و چنین به نظر می‌رسد که ترکیه در آینده نیز به گلایه‌ها و اعتراضات خود ادامه خواهد داد.